1960’lar tüm dünyadaki gibi Türkiye’de de radikalleşen bir kuşağın ortaya çıkışına tanıklık etmişti. Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan gençlik hareketinin önde gelen isimleriydi. Devrimciydiler, devlete başkaldırmışlardı. Başka bir dünya yaratmak için yola çıkmışlardı, ancak 12 Mart rejimi için onlar sadece “terörist”ti. 6 Mayıs sabahı darbeciler tarafından idam edildiler.
1960’lı yıllarda toplumsal muhalefet ciddi şekilde güç kazanmıştı. Meclise giren Türkiye İşçi Partisi gençlerin ilgisinin odağına yerleşiyordu. İşçi hareketi de giderek radikalleşiyordu, işçilerin eylemleri yeni bir konfederasyonu Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu’nu (DİSK) ortaya çıkarmıştı. İşçi hareketi 15-16 Haziran 1970’te en üst noktasına varmıştı.
Bu arada gençlik hareketi de işçi hareketinden kopuk olmakla birlikte giderek radikalleşiyordu. Gençlik hareketi asıl olarak Türkiye İşçi Partisi (TİP) içinde şekillenmiş ancak bu örgütün reformist yapısı sonuç olarak bir kopuşu getirmişti. Deniz Gezmiş, 1965 yılında TİP’in Üsküdar İlçe Başkanlığı’na üye olarak politik hayatına başladı. CHP’li bir ailenin çocuğuydu ancak işçi hareketlerinden etkileniyor ve sosyalizmle yakından ilgileniyordu. Bu, onu TİP’e üye olmaya itti.
İlk olarak Çorum Belediyesi temizlik işçilerinin Taksim Anıtı’na çelenk koymaları sırasında işçilere destek verirken gözaltına alındı. 1966 yılında İstanbul Hukuk Fakültesi’ne kaydoldu. Aynı yıllarda Hüseyin İnan ve Yusuf Aslan da ODTÜ’ye girmişlerdi. O yıllarda Fikir Klüpleri Federasyonu (FKF) üniversitelerde TİP’in gençlik örgütü olarak faaliyet gösteriyordu. İnan ve Aslan da FKF üyesiydiler.
Deniz Gezmiş, 1968 yılındaki İstanbul Üniversitesi işgaline öncülük edenlerden birisiydi ve ABD askerlerinden oluşan 6. filonun protestolarında da en önde yer aldı. Bu olaylar Deniz Gezmiş’in tüm Türkiye’de gençlik hareketi içindeki en tanınan liderlerden birisi olmasını da beraberinde getirdi.
O dönemde TİP içinde giderek büyüyen bir tartışma vardı. Gençler, TİP’in parlamenterist çizgisine tepki duyuyor, devrimci bir hareketlilik içine girmek istiyorlardı. Dışarıdan Mihri Belli, Doğan Avcıoğlu gibi isimlerin etkisiyle TİP içinde de Milli Demokratik Devrim (MDD) ve Sosyalist Devrim (SD) tartışması yaşanıyor, tartışma giderek büyüyordu. Bu süreçte Gezmiş, İnan ve Aslan gençlik hareketinin önder isimleri de hızla radikalleşti.
Gezmiş ve arkadaşları TİP’ten koptuktan sonra 1968 yılında Devrimci Öğrenci Birliği (DÖB)’ü kurdular. Bu sırada FKF Dev-Genç’e dönüştü. 1969 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nin işgaline öncülük eden Gezmiş hakkında tutuklama kararı çıkartıldı, ancak Gezmiş yakalanmaktan kurtulmayı başararak Filistin’e gitti. Bu dönemde ileride Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO)’nun kadrolarını oluşturacak gençler (Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan, Yusuf Aslan, Cihan Alptekin, Kadir Manga, Atilla Keskin, Mustafa Yalçıner vb.) Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) kamplarına giderek gerilla eğitimi aldılar.
Deniz Gezmiş Türkiye’ye geri döndüğünde Sinan Cemgil ve Hüseyin İnan’la birlikte 1970 yılında THKO’yu kurdu. Böylece silahlı mücadele dönemi başladı. 1971 yılında Ankara Emek’teki İş Bankası soygununda yer alan, Gezmiş daha sonra Balgat’taki Tuslog tesislerinden 4 ABD’li askerin kaçırılmasında yer aldı. Bu askerleri sonradan serbest bıraktılar.
Ancak 12 Mart darbesinin gelişiyle gençlik hareketi hedef tahtasına oturtuldu. 12 Mart, gençlik hareketinin pek çok liderini tutukladı veya katletti. Nihat Erim başkanlığında bir hükümet kuruldu ve “Balyoz” adı altında işçi hareketi ve gençlik hareketine ağır bir saldırı başladı.
THKO ve Mahir Çayan önderliğindeki THKP-C’nin pek çok üyesi tutuklandı veya katledildi. Deniz Gezmiş, Gemerek’de, Yusuf Aslan, Şarkışla’da, Hüseyin İnan, Kayseri’de yakalandı. Pek çok THKO üyesiyle beraber idamları istendi. Bu dönemde onları kurtarmak için yapılan girişimlerin çoğu sonuçsuz kaldı, hatta bazıları (Nurhak ve Kızıldere olayları gibi) devrimci gençlerin ölümüyle sonuçlandı. Ali Elverdi başkanlığında toplanan mahkeme 18 kişinin idamına karar verdi. Daha sonra 3 kişinin idamına hükmedildi: Deniz, Yusuf, Hüseyin. Parlamentoda, idam hükmü oylamaya sunulduğunda Süleyman Demirel başta olmak üzere 276 milletvekili “evet”, 48 milletvekili ise “hayır” oyu verdi.
Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, 6 Mayıs 1972 günü sabaha karşı asıldılar. Deniz Gezmiş, idam sehpasında “Yaşasın Kürt ve Türk halklarının kardeşliği” sloganını haykırdı. 5 Mayıs 2011’de kaybettiğimiz avukat Halit Çelenk, idama şahit oldu ve bu sahneyi pek çok yerde anlattı.
Daha güzel başka bir dünya için yola çıkan Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan, karanlığın güçlerine boyun eğmemenin ne demek olduğunu bizzat pratikleriyle gösterdiler.
Hüseyin İnan
Hüseyin İnan, 1949’da Kayseri’nin Sarız ilçesine bağlı Bozhöyük köyünde doğdu. İlk ve orta okulu Sarız’da, liseyi Kayseri’de okudu.
1966’da ODTÜ İdari Bilimler Bölümü’ne kayıt oldu. 1968’de TİP ve daha sonra Milli Demokratik Devrim (MDD) içindeki ayrılıklarda, giderek belirginleşen illegal ve dar örgütçülük fikri etrafında çekirdek bir grup oluşturup, kır gerillası yoluyla anti-emperyalist mücadele verme fikrini geliştirmeye çalıştı. Özellikle ODTÜ kökenli olan ve temelini İnan’ın attığı bu grup daha sonra, THKO’nun çekirdek kadrosunu oluşturacaktı.
14 Ekim 1969’da Filistin Kurtuluş Örgütü’nün El Fetih kamplarına gitti ve orada İsrail’e karşı savaştı. 1 Ocak 1971’de Türkiye İş Bankası Emek Şubesi soygunu, ABD askeri tesislerinin basılarak bir ABD’lilerin kaçırılması ve daha sonra dört Amerikalının kaçırılması eylemlerinde yer aldı. 24 Mart 1971’de Kayseri’nin Pınarbaşı ilçesinde yakalanarak, 9 Kasım 1971’de Deniz Gezmiş ve Yusuf Aslan’la birlikte idama mahkum edildi. 6 Mayıs 1972’de idam edildi.
Yusuf Aslan
Yusuf, 1947’de Yozgat’ın bir köyünde doğdu. Ortaöğrenimini dindar ve anti-komünist eğilimlerle, gelenekçi önyargıların güçlü olduğu bir çevrede tamamladı.
1966’da ODTÜ’ye girdi. Bir yıla kalmadan ODTÜ Sosyalist Fikir Kulübü’nün üyesi oldu, Dev-Genç içinde çalışmaya başladı. Bu dönemden itibaren önce hazırlık okulunda, sonra da mühendislik fakültesinde patlak veren boykotların ve hemen ardından ODTÜ işgalinin önde gelen örgütçülerinden oldu. İlk yargılandığı eylem, ABD Büyükelçisi Commer’in arabasının yakılmasıydı.
1969’da arkadaşlarıyla birlikte Filistin’e gitti. Burada helikopter ve uçak pilotluğunu öğrendi. Traktörden helikoptere kadar her türlü aracı büyük bir ustalıkla kullanıyordu.
1970 yılında kurulan THKO’nun kurucusu ve önderlerinden olan Yusuf Aslan, Deniz Gezmiş’le birlikte Nurhak’a dağdaki gerilla grubuna katılmaya giderken, Sivas Şarkışla’da yaralı olarak yakalandı. Sıkıyönetim mahkemelerinde yargılandı. 6 Mayıs 1972’de Deniz Gezmiş, Hüseyin İnan’la birlikte idam edildi.
Deniz Gezmiş
Deniz Gezmiş, Ankara’nın Ayaş ilçesinde 27 Şubat 1947’de doğdu. Öğretmen bir ailenin çocuğu olarak çeşitli kentlerde ilk ve orta öğrenimini gördü. Liseyi İstanbul’da bitirdi.
1966’da İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne giren Gezmiş, lise yıllarında sol düşünceyle tanıştı ve 1965’te Türkiye İşçi Partisi’nin Üsküdar İlçesine üye oldu. 30 Ocak 1968’de Hukuk Fakültesi’nde Devrimci Hukukçular Örgütünü kuran Gezmiş, 12 Haziran 1968’de İstanbul Üniversitesi’nin işgal edilmesine önderlik etti.
İstanbul’a gelen 6. Filo’yu protesto eylemlerinde yer alan Gezmiş, 30 Temmuz’da bu eylemlerden dolayı tutuklandı ve 20 Eylül’de serbest bırakıldı. 1 Kasım 1968’de Samsun’dan İstanbul’a Mustafa Kemal Yürüyüşü’nü düzenledi.
1969 Haziran’ında Filistin’e giderek Eylül’e kadar Filistin gerilla kamplarında kalan Gezmiş, 20 Aralık 1969’da yakalandı ve Cihan Alptekin’le birlikte 18 Eylül 1970’e kadar tutuklu kaldı. Daha sonra Sinan Cemgil ve Hüseyin İnan’la birlikte Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu’nu (THKO) kurdu. 4 Mart 1971’de dört ABD’li erin kaçırılması eyleminde bulunan Gezmiş, erlerin serbest bırakılmasından sonra Sivas’ın Şarkışla ilçesinin Gemerek nahiyesinde Yusuf Aslan’la birlikte yakalandı.
