Alman filozof Karl Marx’ın 1867 yılında Hannover’e yaptığı ziyaret, onun şehre dair çelişkili görüşleriyle anılıyor. Marx’ın bu ziyaretine dair yeni değerlendirmeler, Alman tarihçi Florian Grams’ın araştırmalarıyla gün yüzüne çıkıyor.
Alman düşünce tarihinin en önemli isimlerinden Karl Marx, 19. yüzyıl boyunca Avrupa’nın çeşitli kentlerinde bulundu, fikirlerini yaymak ve geliştirmek adına farklı ortamlarda vakit geçirdi. Ancak onun Hannover hakkındaki ifadeleri, uzun yıllardır tartışma konusu olmaya devam ediyor.
Marx’ın Hannover Günleri
Marx, Mayıs 1867’de Hannover’i ziyaret ettiğinde, şehre dair yazdığı bir mektupta oldukça sert ifadeler kullandı. Kızı Laura’ya gönderdiği mektupta kenti “sıkıcı” olarak tanımlayan Marx, buradaki entelektüel atmosferi küçümseyerek, kendisini “Gulliver’in Liliputlular arasındaki hali” gibi hissettiğini belirtti.
Ancak Simon Benne tarafından RedaktionsNetzwerk Deutschland (RND) ve Hannoversche Allgemeine Zeitung için kaleme alınan bir yazıya göre, Marx’ın Hannover’e dair tek görüşü bu değildi. Marx, bu ziyaretinde yalnızca şehri gezmekle kalmamış, aynı zamanda yakın dostu olan jinekolog Ludwig Kugelmann’ın misafiri olarak kalmıştı.
Bir Dostluk ve Devrimci Mektuplar
Kugelmann, Marx’ın fikirlerinin önemli destekçilerinden biriydi. İkili arasındaki mektuplaşmalar, dönemin sosyalist düşüncesini anlamak açısından büyük önem taşıyor. Hatta Lenin, bu mektupları “Marxizmin en değerli belgeleri” olarak nitelendirerek, her işçinin okuması gerektiğini savunuyordu.
Marx, Hannover’de geçirdiği süre boyunca sanayi tesislerini ziyaret etti, dönemin ünlü heykeltıraşı Ernst von Bandel’in atölyesini gezdi ve Kapital üzerindeki son düzeltmelerini yaptı. Marx, Arminius Anıtı’nı inşa eden Bandel’in eserine dair eleştirel yaklaşımını da esirgemedi ve heykelin başını “fazlasıyla dürüst ama bir o kadar da aptalca” bulduğunu yazdı.
Hannover’in Parklarına Övgü
Ancak Marx, şehre dair yalnızca olumsuz eleştirilerde bulunmadı. Hannover’in parklarını büyük bir beğeniyle karşılayan düşünür, bunların Londra’dakilerden daha zarif olduğunu belirtti. Ayrıca akşamları yapılan müzik performanslarının oldukça kaliteli olduğunu yazdı.
Marx’ın Hannover ziyaretinin unutulmaz anılarından biri de, burada çektirdiği ünlü portrelerden biriydi. Dönemin saygın fotoğrafçılarından Friedrich Karl Wunder’in stüdyosunda çekilen fotoğraf, Marx’ın ailesi içinde büyük ilgi gördü. Kızı Laura, babasının gözlerindeki “şeytani parıltıyı” özellikle etkileyici bulduğunu yazdı.
Son Ziyaret ve Kopuş
Marx, 1869 yılında kızı Jenny ile birlikte tekrar Hannover’e geldi. Bu kez konserlere katıldı ve sosyal adalet konusunda duyarlı bir isim olarak tanınan Marktkirche papazı Hermann Wilhelm Bödeker ile bir araya geldi.
Ancak Marx ve Kugelmann arasındaki dostluk, yıllar içinde zayıfladı. 1874 yılında Karlsbad’daki bir sağlık küründe yaşanan tartışma, iki dostun yollarını ayırdı. Tartışmanın siyasi mi, yoksa kişisel sebeplerden mi kaynaklandığı bilinmiyor. Ancak bu olay sonrası Marx, Hannover’e bir daha dönmedi.
Simon Benne’nin RND ve Hannoversche Allgemeine Zeitung için kaleme aldığı makalede belirtildiği gibi, Marx’ın Hannover hakkındaki görüşleri, sadece olumsuz eleştirilerle sınırlı değil. Şehrin kültürel atmosferi ve doğası, ünlü filozofun hafızasında olumlu bir iz bırakmayı da başardı.
